تاثیر نگهداری حیوانات خانگی بر کودکان از دیدگاه روان‌شناسان

اگر در مورد نگهداری و یا عدم نگهداری از حیوانات خانگی به خاطر فرزندتان شک دارید، بهتر است از تاثیر حیوان خانگی بر کودکان اطلاعاتی کسب کنید.
به نقل از هنر زندگی، نگرانی درباره بهداشت و سلامت حیوان بسیار طبیعی است. اما بهتر است بدانید که اگر در نگهداری و بهداشت حیوان خانگی خود توجه لازم را داشته باشید خطر قابل توجهی سلامت شما و کودکتان را تهدید نمی‌کند. در این شرایط وجود حیوان خانگی نه تنها تهدیدی برای سلامت فرزندتان نیست بلکه از لحاظ روان‌شناختی فوائد متعددی می‌تواند داشته باشد و به رشد زبان و بهبود روابط اجتماعی او کمک می‌کند .

نگهداری از حیوان علاقه ‌ای قدیمی

انسان‌ ها معمولا به طور طبیعی به برقراری ارتباط با حیوانات و نگهداری از آن‌ ها علاقه نشان می ‌دهند. این علاقه از حدود سه یا چهار سالگی شروع به شکل گرفتن می‌کند و معمولا در سنین کودکی پررنگ‌تر است. روان‌شناسان این سن را سن بازی‌های دامپروری می‌دانند و باور دارند که کنجکاوی و بازی کودکان با موجودات زنده مثل مورچه‌ها، جوجه‌ها، پرندگان و گوسفندان در این سن بسیار پررنگ‌تر است.
به عقیده روانشناسان علاقه به حیوانات خانگی بر خلاف این باور که پدیده‌ای مدرن و جدید در غرب است؛ علاقه‌ای قدیمی است که به انسان در زندگی چند هزار سال گذشته کمک کرده است. انسان‌ها با علاقه به نگهداری از حیوانات هم مهارت‌های لازم برای مراقبت از فرزندانشان را آموزش می‌دیدند و هم می‌توانستند از محصولات این حیوانات استفاده کنند. همین علاقه قدیمی است که امروزه به شکل نگهداری از گونه‌های مختلف حیوانات خانگی در آمده است .

تاثیر حیوان خانگی بر کودکان تمرین زندگی

یکی از اصلی ‌ترین مزایای نگهداری حیوانات خانگی برای کودکان تمرین زندگی و مسئولیت ‌پذیری لازم آن ‌ها است. کودکی که مسئولیت‌های مختلف حیوان خانگی مانند غذا دادن، تمیز کردن، بیرون بردن و قدم زدن و برطرف کردن دیگر نیازهای یک حیوان خانگی را می‌آموزد؛ حس مسئولیت پذیری در کودک رشد می‌کند. بدین صورت کودک متوجه می‌شود که دیگران نیز به رفتار آن‌ها وابسته هستند .

تاثیر حیوان خانگی بر کودکان یک دوست خوب

کودکانی که تک‌ فرزند هستند و یا هم‌بازی هم سن و سال خود ندارند می‌توانند با حیوان خانگی خود همراه شوند، با او بازی کنند و یا با او درد دل کرده و ارتباط برقرار کنند. پژوهش‌ها نشان داده که حضور یک حیوان خانگی می‌تواند احساس تنهایی افراد را کاهش دهد. همچنین درک نیاز یک حیوان خانگی که دوست کودک شما هم هست و احساس مسئولیت او برای رفع نیاز حیوانش، به او کمک می‌کند تا در مراحل بعدی زندگی ارتباط احساسی پخته‌تری را با دوستانش برقرار کند .

تاثیر حیوان خانگی بر کودکان رشد و درک احساسات

حیوانات برای بیان احساسات و هیجان‌های خود از کلام بی‌بهره هستند. بنابراین آن‌ها به وسیله رفتار غیرکلامی احساس و نیاز خود را به شما می‌فهمانند. جالب است بدانید ما انسان‌ها نیز هفتاد درصد ارتباطی که با دیگران برقرار می‌کنیم غیرکلامی بوده و تنها سی درصد آن کلامی است. شما معمولا از ظاهر دیگران و لحن کلامشان احساسشان را می‌فهمید. از نظر روانشناسان هرچقدر افراد در تشخیص احساسات دیگران به وسیله رفتارهای غیرکلامی قوی‌تر باشند، می‌توانند ارتباط با کیفیت‌تری را در روابط خود با دیگران داشته باشند. نگهداری کردن و ارتباط داشتن با یک حیوان خانگی در کودکی، احساسات را در او تقویت می‌کند و باعث می‌شود کودک ارتباط هیجانی پخته‌تری را در آینده برقرار کند .

تاثیر حیوان خانگی بر کودکان کنار آمدن با مرگ

حیوانات مختلف عمر متفاوتی دارند. جونده‌ها نهایتا 6 سال، سگ‌ها و گربه‌ها نهایتا 18 سال و اسب‌ها حداکثر 25 سال عمر می‌کنند. این مسئله به این معنی است که اگر انسانی یک‌سوم عمر طبیعی خودش را هم داشته باشد مرگ یک حیوان خانگی خود را تجربه می‌کند. تجربه مرگ یک موجود زنده برای کودکی که به آن حیوان احساس دلبستگی دارد و از او مراقبت می‌کرده تقریبا همان واکنش‌هایی را در پی دارد که یک فرد نسبت به مرگ یک عزیز نشان می‌دهد. کودکی که سوگ و فقدان یک حیوان خانگی را تجربه می‌کند، برای پذیرش مرگ یک عزیز در بزرگسالی آمادگی بیشتری دارد .

در انتخاب حیوان مناسب توجه کنید

نکته مهمی که باید در نهایت به آن توجه داشته باشید انتخاب حیوان خانگی مناسب سن و شرایط کودکتان است. اگر فرزند شما کمتر از چهار یا پنج سال سن دارد معمولا توانایی نگهداری از حیواناتی مانند سگ و گربه را ندارد و در این کار نیاز به کمک شما دارد. در تصمیم نگهداری از حیوانات توجه کنید که فرزندتان پیش از این به آلرژی و حساسیت مبتلا نبوده باشد، سپس برای خرید یک حیوان خانگی اقدام کنید. نگهداری از حیواناتی مانند سگ که حالات احساسی متنوع‌تر و توانایی شناختی بالاتری را دارند می‌توانند انتخاب مناسب‌تری نسبت به پرندگان و جوندگان و خزندگان در سنین کمی بالاتر باشند. 

سوالات متداول

آیا داشتن حیوان خانگی می ‌تواند به رشد زبان کودک کمک کند؟

مسلما بله و این مسئله هنگامی که شما تک فرزند هستید بیشتر خود را نشان خواهد داد. در واقع کودکان معمولا زمان زیادی را با حیوانات خود سپری می‌کنند و با آنان نیز شروع به صحبت می‌نمایند. از آنجایی که حیوانات شروع کننده مکالمات هستند کودک را مجاب می‌کنند که به صحبت با آنان ادامه دهند و رشد زبان کودک به خوبی شکل خواهد گرفت. در کنار این مسئله کودک دوست دارد که به دیگران اعلام کند که در منزل حیوانی خانگی دارد و این موضوع به رشد زبان و شکل گیری روابط اجتماعی بیشتر نیز کمک کننده است.

کودکان و نگهداری از حیوانات خانگی؛ بایدها و نبایدها

علاقه کودکان به حیوانات نباید نادیده گرفته شود خصوصاً وقتی آنها بعد از سن 3 سالگی قرار داشته و بنا به گفته روانشناسان تکاملی در دوران بازی‌های دامپروری قرار دارند.

به نقل از نی نی نما، «کودکی‌هایم پر از رؤیاهای رنگین بود. در حیاط کوچک خانه یک قفس داشتم و آرزویم آن بود که یک جوجه داشته باشم. جوجه‌های رنگی که در فصل بهار در بازارها فروخته می‌شدند دنیای کودکانه مرا به وجد می‌آورد و رؤیاهایم را رنگین‌تر می‌کرد. اما مادرم هیچ‌گاه برایم جوجه نخرید چون من از کودکی آلرژی تنفسی داشتم.

حال کودکم یک جوجه دارد. برق شادمانی را که در چشم‌‌هایش می‌بینم دوباره کودکی‌ام را پیدا می‌کنم. او از وقتی صاحب جوجه شده است رفتارهای اجتماعی و خلقی‌اش بسیار ملایم‌تر شده و مهارت‌های بسیاری پیدا کرده است. اما باز نگرانم که او گرفتار آلرژی شود.»

کودکان بعد از سن 3 سالگی بازی با حیوانات را یاد می‌گیرند و به عقیده دانشمندان حوزه تکامل روانشناسی، کودکان براساس تکامل دیرینه شناسانه خود بازی‌ها را به مرور یاد می‌گیرند.

انسان‌های نخستین پس از کشف آهن به کار دامداری و کشاورزی مشغول شدند. براین اساس دانشمندان معتقدند ما بخشی از فعالیت‌های تکاملی اجدادمان را به ارث برده و در دوران کودکی آن را بازنمایی می‌کنیم.

هنگامی‌که کودک با سنگ یا قاشق روی قابلمه می‌زند و از این بازی احساس لذت می‌کند در واقع او بازی تکاملی را آغاز کرده و این بازی مربوط به دوران پارینه سنگی و عصر کشف آهن است.

همین‌طور که کودک بزرگتر می‌شود نوع بازی‌ او نیز تغییر کرده و به مراقبت از حیوانات و نگهداری آنها علاقه پیدا می‌کند.

به عقیده متخصصان این رفتار کودک مربوط به عصر دامپروری انسان بوده است بنابراین در این سن کودکان به بازی با جوجه یا بره و گوسفند و ... علاقه پیدا می‌کنند.

با بزرگتر شدن کودک بازی و علاقه او نیز از دامپروری و نگهداری حیوانات به سمت پرورش گیاه سوق پیدا می‌کند. به عقیده روانشناسان تکاملی کودکان در واقع بازی کشاورزی اجداد خود را دنبال می‌کنند وقتی او از دوران کودکی پای به دوران نوجوانی می‌گذارد به صنعت‌گری و عصر صنعت نزدیکتر می‌شود. به عقیده این دانشمندان این قبیل کدهای ژنتیکی نسل به نسل انتقال پیدا کرده و با بازی‌های تمرینی و مهارتی کودک ادامه پیدا می‌کند.

کودک و مراقبت از حیوانات

علاقه کودکان به حیوانات نباید نادیده گرفته شود خصوصاً وقتی آنها بعد از سن 3 سالگی قرار داشته و بنا به گفته روانشناسان تکاملی در دوران بازی‌های دامپروری قرار دارند. آنها در این دوران از بازی‌ با مورچه‌ها، جوجه، گوسفندان و ... لذت می‌برند. آنها در سال‌های نخست زندگی علاوه بر این‌که بازی‌های تکاملی‌شان را ادامه می‌دهند با تمرین نگهداری و مراقبت از حیوان خانگی در واقع مهارت‌های مراقبت و حمایت از دیگری را تمرین می‌کنند.

«دکتر علی همت‌ یار‌زاده» روانشناس با اشاره به این مطلب می‌گوید: «کودکان در این موقعیت‌ یاد می‌گیرند تا از حیوانات مراقبت کرده و آنها را درمان کنند کودکان از بازی با این حیوانات احساس رضایت و مفید بودن بیشتری داشته و حس می‌کنند که هم نقش پدر و هم نقش مادر را برای او دارند.

او در این حالت تمرین می‌کند تا مانند پدرش برای حیوان خانگی غذا تهیه کرده و مثل مادر از او مراقبت کند. این سبک بازی کودکانه به رشد مهارت‌های زندگی او کمک کرده و او در این تمرین‌ها هم مهارت‌های پدرانه و هم مهارت‌های مادرانه را یاد می‌گیرد. از این رو توجه به علایق کودکان به حیوانات را نباید بی‌اهمیت دانست.

اگرچه در دنیای امروز ما، امکان نگهداری از حیوانات خانگی میسر نیست، اما توجه به این مسئله نیز خارج از اهمیت نیست.»

کودک در بازی و مراقبت از حیوانات علاوه بر این‌که مهارت‌های اجتماعی و زندگی‌اش رشد پیدا می‌کند، به لحاظ هوشی نیز دچار تحول می‌شود.

به عقیده الهه شفایی، روانشناس؛ «طبق گفته پیاژه، روانشناس شناختی کودکان، کودکان هر چه در دو سال اول کودکی محرک بیشتری دریافت کنند، به لحاظ هوشی نیز رشد بیشتری خواهند کرد. یعنی هر چه محرک‌های محیطی کودکان بیشتر باشد کودک بهره هوشی‌اش بالاتر رفته و با عوامل بیشتری آشنا می‌شود و مراحل رشدش را با موفقیت طی می‌کند.»

وی ادامه می‌دهد: «کودکان معمولاً تا قبل از سن سه سالگی فکر می‌کنند همه اشیای متحرک زنده‌اند، ولی بعد از مدتی متوجه می‌شوند که برخی اشیا جاندار نیستند، از این رو تا وقتی که او درک نکرده ماشین کوکی اتاقش موجود زنده نیست فرقی بین جوجه و ماشین نمی‌گذارد. اما وقتی این تفاوت را متوجه شد گرفتار ترس از جوجه می‌شود.» به عقیده شفایی این ترس نشانگر تکامل رشدی کودک است زیرا کودکی که از حیوانات نمی‌ترسد امکان دارد بی‌محابا به آن دست بزند و وقتی آن را لمس کرد، متوجه تفاوت‌های آن با حیوانات اسباب‌بازی‌اش شده و ناگهان بترسد. این ترس کودک نشانگر آغاز تشخیص او میان جانداران و اشیای بی‌جان است و این تجربه عینی در نهایت به کودک کمک می‌کند تا به تکامل رشد شناختی برسد. بنابراین کودک با داشتن حیوانات خانگی یک گام جلوتر خواهد افتاد.»

با این تفاسیر تهیه یک حیوان خانگی برای کودک مفید است، اما باید حیوانی برای کودک انتخاب شود که هم برای سلامتی او ضرری نداشته باشد و هم مطابق با سبک زندگی خانوادگی و فرهنگی‌اش باشد. این روزها به دلیل زیاد بودن جوجه‌های بهاره در بازارها، کودکان بیشتر تمایل به نگهداری از جوجه از خود نشان می‌دهند و از طرفی نگهداری از جوجه در خانه نیز با فرهنگ ما مطابقت بیشتری داشته و به نظر می‌رسد خطر کمتری نیز برای کودک دارد.

نباید مراقبت از کودک را از نظر دور داشت. دکتر همت یارزاده در مورد مراقبت روانی کودک هنگام بازی با جوجه‌ها می‌گوید: کودکان زیر سه سال هنوز به بلوغی نرسیده‌اند که خشم خود را کنترل کنند و آنها ممکن است خشم و عصبانیت‌شان را روی جوجه خانگی خالی کنند.

کودکان زیر سن 10 سال نیز قادرند از حیوانات بزرگتر مراقبت کنند بنابراین بهتر است جوجه‌های خیلی کوچک برای آنها تهیه نکرد و مسئولیت نگهداری مرغ و خروس به آنها سپرده شود.

والدین می‌بایست هنگام مراقبت کودک از جوجه‌اش دائماً به کارهای او نظارت داشته باشند تا وقتی که مطمئن شوند کودک آنقدر بزرگ شده تا توانایی مراقبت از حیوان را داشته باشد. از طرف دیگر اگر کودک در مراقبت از حیوان بی‌علاقه شد، والدین می‌بایست دلیل این عملکرد او را جویا شده و علت بی‌علاقگی را بفهمند.

در این دوره باید با کوکان با ملایمت رفتار کرد و نباید آنها را به خاطر برخی عملکردهای ناعاقلانه سرزنش کرد. باید به کودکان یاد داد که جوجه‌ها مانند خود او نیازمند آب و غذا و فعالیت بدنی هستند و مدتی از روز می‌بایست برای استراحت و بازی آنها اختصاص داد، اگر کودک از مراقبت از جوجه‌اش منصرف شد، باید جایگاه جدید برای جوجه پیدا کرد. البته در این زمینه والدین نقش الگوهایی را برای کودک بازی می‌کنند که می‌توانند از جوجه‌ها مراقبت کنند و کودک شیوه رفتار با حیوان را یاد می‌گیرد.

فواید نگهداری از حیوانات خانگی برای کودک

گفته شد کودکان نباید هر حیوانی را تحت مراقبت قرار دهند، زیرا حیوانات هر یک اثر جداگانه‌ای بر کودک می‌گذارند. مثلاً نگهداری از سگ برای کودک خطر داشته و ممکن است رفتار آن با خلق و خوی کودک همخوانی نداشته باشد. بنابراین در این فصل نگهداری از جوجه مطلوب‌ترین گزینه است. لذا روانشناسان معتقدند نگهداری حیوانات خانگی از چند جهت برای کودک مفید است.

نگهداری از جوجه به کودک کمک می‌کند تا احساسات مثبتش را درباره حیوانات رشد داده و باعث افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس او شود. به‌طور کلی ارتباط مثبت با حیوانات می‌تواند به رشد ارتباط‌های معتمدانه با دیگران کمک کند. ارتباط خوب با یک حیوان به رشد ارتباط غیر‌کلامی،‌ یکدلی و همدلی او نیز کمک می‌کند. حیوانات می‌توانند موقعیت‌های متفاوتی برای کودکان فراهم کنند. حیوانات باعث می‌شوند تا کودک با به‌کار گرفتن سبک خودگویی تفکرات و رازهایی شخصی برای خود داشته باشد. کودک در ارتباط با حیوانات فرایندهای دیگر زندگی را از تولد گرفته تا مرگ، سرماخوردگی و... تجربه و درک می‌کند، زیرا یک ارتباط مناسب با طبیعت پیدا کرده و از طرف دیگر نیازهای عاطفی او پاسخ داده می‌شود.»

دکتر همت یارزاده می‌افزاید: «کودکان در ارتباط با حیوانات هم ارتباط با دیگران را فراگرفته و هم دوست داشتن و عاطفه را تجربه می‌کنند، آنها از طرف دیگر فقدان و عزا را نیز به معنای واقعی تجربه می‌کنند.»

شفایی در این مورد می‌گوید: «هنگام مرگ جوجه، کودک یک گام جلوتر افتاده و او از نظر عاطفی احساس تعلق خاطر و فقدان را تجربه می‌کند. بنابراین در بسیاری مواقع فرآیند سوگ و عزاداری را در کودکی که جوجه‌اش را از دست داده است، می‌بینیم. این فرآیند، یک گام کودک را جلوتر برده و کودک درک می‌کند که اگر اکنون جوجه‌اش را از دست داده، دیگر قابل برگشت نیست و جوجه مثل عروسک او نبوده که در صورت خراب شدن، دوباره تعمیر شود.»

به هر حال در این دوره کودکان به لحاظ عاطفی بسیار رشد می‌کنند. شفایی می‌گوید: «کودکان در نگهداری از حیوانات دو خصیصه را رشد می‌دهند؛ یکی مسئولیت‌پذیری و دیگری مراقبت از حیوان. کودک در این جریان یاد می‌گیرد که با بموقع غذا دادن به حیوان، از او مراقبت کند اما کودکانی که حیوانات خود را آزار می‌دهند، در واقع احساس مسئولیت نسبت به حیوان خانگی را به درستی نپذیرفته‌اند.»

دکتر همت یارزاده هم می‌گوید: «در صورتی که حیوان‌آزاری از سوی کودک ادامه پیدا کرد، احتمال بروز مشکلات عاطفی در کودک وجود دارد و احتمال این که آنها در بزرگسالی مشکلات روانپزشکی پیدا کنند، زیاد است.»

اما شفایی در این مورد معتقد است: رواشناسان بر این اعتقاد نیستند که کودکانی که حیوان‌آزاری می‌کنند، حتماً به اختلالات روانی در بزرگسالی مبتلا می‌شوند.

مضرات نگهداری از حیوانات

گذشته از فواید روانشناختی حیوانات خانگی، این حیوانات ممکن است کودک را گرفتار معضلات جسمانی کنند. دکتر سیدعلی جواد موسوی، فوق تخصص ریه در این باره می‌گوید: غالباً حیوانات خانگی باعث آلرژی در کودک می‌شوند خصوصاً اگر کودک از نوزادی در کنار این حیوانات قرار داشته باشد. برخی حیوانات مانند گربه و سگ اصالتاً آلرژی‌زا هستند اما حیوانی مانند جوجه به واسطه پرهایش، در کودک ایجاد آلرژی کرده و باعث بروز آلرژی‌های مرتبط با پرندگان در کودک می‌شود.

البته کودکانی که آسم یا آلرژی نسبت به این حیوان نداشته باشند، امکان نگهداری از حیوان را دارند ولی اگر کودک گرفتار آلرژی بوده، با نگهداری حیوانات خانگی، بیماری‌اش تشدید می‌شود. عضو هیأت علمی دانشگاه ایران همچنین می‌گوید: اگر کودکان اصرار به داشتن جوجه داشته باشند، بهتر است آن را هفته‌ای دو بار حمام کنند.

«دکتر هومن ملوک‌پور» جراح و دامپزشک در این باره می‌گوید: اگر فردی گرفتار آلرژی است، نگهداری از حیوان در خانه کار درستی نیست و توصیه نمی‌شود ولی اگر با حمام کردن احتمال آلرژی کم می‌شود، بهتر است این حیوانات را با شرایط مناسب شست. چون برخی حیوانات، پوستی چرب دارند، اگر بدنشان با ماده شوینده شسته شود، لایه پوستی‌شان از بین رفته و مشکلات زیادی برایشان پیش می‌آید.

از این رو مرتضی بداغی، مرغدار، درباره چگونه حمام کردن جوجه‌ها می‌گوید: جوجه را باید با یک لگن آب گرم شست‌وشو داد. البته دمای آب به سن جوجه بستگی دارد. معمولاً توصیه می‌شود جوجه 10 روزه را با دمای آب 22 درجه بشویند. باید دقت داشت جوجه را نباید با مواد شوینده شست‌وشو داد. بهتر است پرنده را داخل لگن قرار داده تا جوجه در آب حرکت کرده و خود را بشوید زیرا شستن با دست ممکن است به حیوان آسیب برساند. هر چه جوجه سنش بالاتر رفت، بهتر است هفته‌ای 3 تا 4 درجه دمای آب کمتر شده و آن را در آفتاب گذاشته تا او با تکان‌دادن پرهایش، خود را خشک کند.

 منبع 1 و 2